0 0 0000

Ankara-Tahran: Artık 'alkışları' duyuyor musunuz?

19 Temmuz tarihli köşe yazımın başlığı şu imiş: "Washington-Londra'nın alkışları arasında, Türk-İran kucaklaşması!.." Şimdi "alkışları" duyuyoruz...

Batı’nın İran hamlesi paket bir anlaşma. Ortadoğu, Yakın doğu, Orta ve Batı Asya’ya ‘sakinleştirici’ veriyor. Çünkü büyükler ‘evde yokken’ kimse delirmemeli. Yani, Rusya ve ABD potansiyel hegemonları eşitliyor! İşte; ABD ve Rusya’nın İran’ı nasıl okuduğunun ‘içeriden’ analizleri ile Ankara ve Tahran’ın birbirlerine nasıl bakacaklarının anatomisi...

1. İran’ı ABD istiyor ve bunu kimse engelleyemiyor. Petrol ve para gücüyle S.Arabistan, büyük politik gücüyle-İsrail, bir süper güç olarak Rusya-başta-buna karşı olsa da, (Moskova esasen ABD Suriye’yi vursaydı da bir şey yapamayacağını gördü.) hiç birinin veya hepsinin birden gücü yetmiyor. Böylece-herhalde-ABD’nin artık eski gücünde olmadığı söylemi ile Pasifik’e gidişi arasındaki fark anlaşılıyor olmalı!
2. Rusya’nın Suriye’deki başarısı “taktik” zaferdi ama ABD’nin İran hamlesi stratejik zafer!
3. İran-Türkiye “yeni” ilişkisi iki boyut doğuracak: a) ekonomik b) politik.
4. Ekonomik boyutu her iki ülke de büyük memnuniyetle karşılıyor ve bekliyor. Siyasi boyut ise bölge denklemlerine göre iki ülkeyi de mayınla arazide yürütecek. Avantaj şu: iki ülke zaten hep mayınlı arazide yürüyor.
5. Türkiye jeo-politik önemini-en azından Batı ve Rusya gözünde-İran’la paylaşmak zorunda kalacak. Bu kötü mü? Paylaşmak azalmak demek! Telafi zamanla büyüyecek.
6. Ankara, Şiiliğin öneminin artmasına da alışmak zorunda. Son dönem Türkiye politikalarında eleştirilen bu özelliğe intibak etmek gerekiyor.
7. Türkiye bölgede yaşanacak çok boyutlu ve katmanlı bu değişikliğe uyum sağlayacak mı? Evet, sağlayacak. Sağlamaya da başladı. Önümüzdeki ‘1,5 yıl’ için başka şansı yok.
8. Türkiye’nin bölgedeki, bağlı olarak küresel dengelerdeki değerinde düşmeler olacağından kaygılananlar, eleştirenler var. Dikkat; ABD-İran yakınlaşmasında Ankara’nın kritik katkısı bulunduğunu söyleyen önemli yurt dışı kaynaklar var.
9. Türkiye, Ortadoğu’daki yakın dönemdeki ve müstakbel ittifaklarını yeniden gözden geçirecek. Değiştirecek demek değil ama ayarın yapılması gerekiyor.

Rusya, İran’ı nasıl görüyor?

1. Moskova, İran’ın nükleer arayışını “nükleer silaha sahip olma” arzusu değil, egemenliğinin psikolojik ispatı gördü.
2. İran’ın nükleer varlığına ilişkin Batı’nın yaklaşımı, bugün sonlandırılmaya çalışılan politik baskının psikolojik gerekçelerini üretmek amacına yaslanıyordu.
3. Tahran’ın en önemli dış politika yeteneği, gelişmeleri hayli önceden analiz ederek kestirebilmesi. (Rusya’nın tecrübeli diplomatları İran’ı, ‘bir adım önde giden garip ülke’ olarak tasvir etmekte.)
4. Moskova’ya göre İran’ın dış politika avantajları-bizzat Tahran üst yönetiminin sözleriyle-önemli coğrafi pozisyon, kökleri eski medeniyet, devasa doğal zenginlik, nitelikli nüfus oranı.
5. Tahran’ı ABD/Batı ile uzlaşmaya zorlayan iki ana neden; enerji ve finans sektörleri. (Ancak ambargonun ekonomiyi berbat ettiği fikri yanlış. Sekiz yıldır büyüme hızı %4-5. İran’ın sıkışıklığı, ekonominin bu halinin “stratejik yükselişe” imkân vermeyecek oluşu.)
6. İran’ın bu ambargolara yanıtı her iki sektörü, “Asya-pasifik”e yönlendirmek olmuştur.
7. Moskova ve Tahran arasında zaman zaman gerilimler olsa da, genel olarak iki ülke ilişkilerini yürütmek istiyor. Potansiyel de mevcut. 2010 yılında imzalan enerji anlaşması çok boyutlu ve 30 yıllık işbirliği vazediyor.
8. İran’ın Suriye “resmi” politikası, dış müdahale olmadan meselenin ülke içinde çözülmesidir. Tahran, krizin bölgeyi değiştirmeksizin ve güvenlik için üst çatı sistemi kurulmaksızın halledilemeyeceğini düşünüyor!
9. Tahran bu rolün kendisine düşeceğini, konjonktürün de bu doğrultuda ilerlediğini hesaplıyor.
10.  O konjonktür; İran’ın “tüm etrafı”ndaki çatışmalı süreçlerin Tahran olmaksızın çözülemeyeceğidir. İran’la uzlaşı bir paket uzlaşıdır. İran huzur bulmadan bölge huzur bulmaz, huzur da vermez.
11.  İran’ın “çözüm” için düşüncesi; bölgede güç tehdidi/kullanımını yasaklayıp, kontrol eden bir “davranış kodu” belirlemektir!
12. Ruhani’nin şu sözleri kritiktir; “İran, dünyanın bu çalkantılı bölgesinde bir istikrar odağıdır. Çevre bölgelerde huzur ve istikrar, sadece bir temenni değil, İran için kapsamlı bir gereksinimdir.”

ABD, İran’ı nasıl görüyor?

1. İran’ın “nükleer silah istemediği”ne ilişkin teze ABD de katılıyor! (ABD’nin bu durumu yeni değil. Ancak İsrail etmeni ve İran’ın önceki yönetimleri bu inancın söylenmesini engelledi.)
2. İran, ABD’nin Irak’ta yaratacağı güç boşluğunun kendilerine yarayacağını görmüştü ve öyle de oldu. Bu Tahran için önemli bir stratejik zaferdir.
3. İran, Irak’tan sonra tehdit olarak S.Arabistan’ı görüyor.
4. İran etkisi Afganistan’ın batısından Akdeniz’in içine kadar genişledi.
5. Rusya, bölgede etkisi artmış ve güçlenmiş bir İran fikrini sevdi.
6. ABD bölgeden çekiliyor. Ama çıkarlarından çekilmiyor. Öncelikli nokta, bölgede bir hegemon gücün yükselmesini engellemek. Bunun yolu da İran’ın kararlı/istikrarlı hale getirilmesidir.
7. İran’ın Suriye’ye verdiği destek stratejik bir sorun değil. Bölünme, savaş veya koalisyon, hiç biri Washington ve İran’ı kaygılandırmıyor.
8. ABD hem Şii hem Sünni tehditlere karşı mücadele etmekte zorlanıyor.
9. İran-ABD yakınlaşmasını tehdit edecek ülkeler S.Arabistan ve İsrail’dir.
10.  Rusya ‘kerhen’ destek verecek. Başka şansı yok.

Türkiye, İran için ne düşünüyor?

1. ABD, İran ile sorunlarını çözerse bir fırsat (ekonomik) ve bir risk (stratejik) ortaya çıkacaktır.
2. Ekonomi Ankara için başat niteliktedir. İran ile ticari ilişkiler “100 milyar dolarlık” potansiyel üretebilir.
3. Türkiye, önümüzdeki bir buçuk yılı seçim sürecinde geçirecek. Amerikan politikalarının bölgede üreteceği dengeleri Ankara ‘anlar’.
4. İran, yeni şartlar ne olursa olsun Türkiye ile kötü olmak istemeyecektir. Türkiye için gerçek kırmızı çizgi, ekonomik/politik istikrarını bozacak gelişmelerdir.
5. Ankara, körfez ülkeleri, özellikle de S.Arabistan ile ilişkisi üzerine düşünmeli midir?

İran ne düşünüyor?

1. Türkiye-İran ilişkilerinin ekonomik boyutu önemlidir. Ankara’nın “100 milyar dolarlık” söylemi biraz abartılıdır. Ama sadece “biraz”!
2. Türkiye, Körfez ülkeleri, S.Arabistan ile beraber İran’la rekabet düşünüyor mu?
3. Türkiye için ekonomi hayati. İstikrarı bozacak herhangi bir alan yaratmayacaktır. Tahran ve Ankara birbirlerini huzursuz edecek adımlardan uzak durmaya ‘devam’ edecektir.

Peki artık İran’la aynı tarafta mıyız? Mesele de bu: taraf yok! Sadece kefeler eşitleniyor.

http://twitter.com/NedretErsanel 

Bu yazı 3,538 defa okundu.