0 0 0000

''Sözde ve özde bağlılık''

Cumhurbaşkanlığı seçimi "yeniden" gündeme gelirken eski tartışmalar da ısıtılıyor. Genelkurmay Başkanı'nın 27 Nisan Bildirisi yerine 12 Nisan'da yaptığı konuşmayı referans alması manidar bir durum. Büyükanıt önceki gün görüşlerinde bir değişiklik olmadığını vurgulayarak "Cumhuriyet değerlerine sözde değil özde bağlı" bir cumhurbaşkanı seçilmesini beklediklerini tekrarladı. 27 Nisan Bildirisi'nin amacı da dikkate alındığında askerlerimiz, mevcut cumhurbaşkanı adaylarını "cumhuriyet değerlerine özde değil sözde bağlı" olmakla suçluyorlar.
Müesses düzene ve esaslara "sözde değil özde bağlı olmak", üstelik bu bağlılığı "davranışlara yansıtmak" ne demek? Elimizde "özde bağlılık kriterleri" olması gerekmez mi? Daha önemlisi sözün yerini alacak olan "öz" nedir? Bağlı olan kişinin, yani öznenin "öz"ü mü? Yoksa bağlı olunan şeyin, yani nesnenin özü mü? "Özde bağlılık" davranışlara nasıl yansır? Bizim de Genelkurmay Başkanı'mıza dönüp, "Demokrasiye sözde değil özde bağlı olduğunuzu davranışlarınızla gösterin" deme hakkımız doğmuyor mu? "Sözde değil özde bağlılık" retoriği, sadece "söz ve öz" kelimelerinin secîsinden güç almıyor. Niyet sorgulamasını, sahtelik suçlamasını barındıran vecizenin arkasında, kullananları da zora sokacak varsayımlar duruyor.

"Sözde" kelimesi, aslında "özde"nin karşıtı değil. "Sözde" bu kullanımda "sahte" (pseudo) anlamına geliyor. "Özde" kelimesinin ise kastedilen şeyi tam anlamıyla anlatan "özcülük" (essentialism) adı verilen felsefeye uzandığını, özcülere hatırlatmamız lâzım. "Her şeyin değişmez bir özü vardır" sözü bu felsefenin özüdür. Tecrübî felsefe özcülüğü reddeder. Özcü felsefenin karşı kutbunda, her varlığın kendi "oluş"u içinde anlam ve içerik kazandığını kabul eden "varoluşçuluk" yer alır.

Bir şeye "özde bağlı olmak" için, o şeyin değişmeyen bir "özü"nün olması gerekir. Cumhuriyet'in, laikliğin, üniter devletin, hatta bunların bir araya geldiği devletin değişmeyen özünden bahsediyoruz. Platon'un "idealar felsefesi" bu değişmeyen özü anlatmaktadır. Varlıklar "madde ve form"dan meydana gelmektedir. Öze verilen isim "form"dur. İlk ilişkiyi bu kelime üzerinden kurabiliriz. Askerlerin ayırt edici vasfı olan "üniforma" "tek formlu" anlamına gelmektedir. Bir tek değişmez form vardır ve tek doğru bu forma uygun olandır. Buradan özcülüğün aslında şekilcilik olduğu sonucuna varıyoruz. İkinci ilişki, Platon'un "İdeal Devleti"nde tarif ettiği "koruyucular" sınıfı üzerinden kurulabilir. Koruyucular ülkeyi savunan askerlerdir. Bu askerler totaliter bir kurgu içinde, toplumun diğer kesimlerinden yalıtılmış biçimde disiplinli bir hayat yaşarlar. Disiplinli bir yaşam biçimine zarar veren her şeye (müziğe, edebiyata, düşünceye) karşı olmak ve bunları yasaklamak gerekir. "Özde bağlılık" değişmeyen bir öze ihtiyaç duyduğu için, siyasî değerleri dogma haline çevirir ve kutsallaştırır. İnsan için üretilen değerler, koruyucular sınıfı tarafından değişmeyen bir inanca ve ideolojiye dönüşmektedir. "Değişmez öz"ler, tutucu ve statükocu siyasî duruşların gerekçesi olmaktadır. "Değişmez öz"lerden, demokrasi ile hiçbir şekilde uyum sağlayamayan keskin çizgilerle sınırları çizilmiş iki renkli bir dünya çıkar. "Değişmeyen öz"ler, toplumun renkliliğini bu kısır dünyanın içine hapsetmek için akla hayale gelmeyen çabalar harcar. Toplum bu kalıba girmeyince bu sefer önüne geleni "sözde" davranmakla suçlamaya girişir.

Türkiye'de askerlerin ürettiği "sözde ve özde" ayrımı, basit bir karşıtlık değil. Bu karşıtlık aslında "özde ve varoluşta" diye değiştirilmeli. "Özcü" bakış, hayat boyu siyasî inançların ve tutumların değiştirmediğini; insanların bu inançları gizli üniformalar gibi taşıdığını düşünür. Başörtüsü bırakın bir simge olmayı, aynı tornadan çıkmış insanların (kadınların) üniformasıdır. Bu insanlar arasındaki farklı konularda farklı tavırlar ve zengin dünyalar hiçbir şekilde dikkate alınmaz. "Özcülük" tadı kaçmış "niyet sorgulaması"nın yeni ismi. Hukuk devletinde, hukuk normları dışında "özcü normlar" ihdas ettiğiniz zaman keyfiliği egemen kılarsınız. Herkesin tekrarlaması gereken doğru düşünce şu olmalı: "Ben cumhuriyete özde değil, varoluşsal şekilde bağlıyım." Çünkü cumhuriyetin de, laikliğin de bir özü yoktur; hepsi benim içindir, bana göredir. Sonra özde bağlılık arayanlara döner, "öyleyse demokrasiye ve özgürlüklere sözde değil özde bağlı olduğunuzu, ama davranışlarınızla da göstererek ispatlamayı deneyin" derim.

zaman

Bu yazı 1,125 defa okundu.