0 0 0000

Sivil anayasa

Prof. Mithat Sancar, "sivil anayasa" tabirinin ilk defa Fransız İhtilali'nden bir sene sonra, yani 1790'da kullanıldığını söyler. "Sivil anayasa" sıfatını kazanan söz konusu metnin amacı, imtiyazlı sınıfların sistem içindeki imtiyazlarına son vermek, onların siyasi otoriteye tabi kılmasını sağlamaktı, bu arada en çok imtiyazları kısıtlanan tabii ki ruhban sınıfı oldu.
15. Abant Toplantısı'nda sivil anayasa hazırlığıyla ilgili "üç ayrı sivil tanımı" ortaya çıktı. Bir görüşe göre "yurttaşların" hazırladığı, diğer görüşe göre "uygar", son görüşe göre "rejimi sivilleştiren" anayasaya "sivil anayasa" denir. Bu tanımlar tartışmalıdır. "Yurttaş"ın anayasa hazırlaması, 200 yıllık bir tarihin tekrarından başka sonuç vermez, belki anayasanın yurttaşın tanımını ve sistem içindeki durumunu iyileştirmeyi hedeflemelidir. Modern siyasetin temel varsayımları üzerine kurulan toplumlarda ana problemlerden biri, "yurttaş(lık)" kavramının kendisidir. İlk defa modern zamanlarda yurttaşlık teritoryal bir anlam kazandı. Alman modelinde "kan", Fransız modelinde "toprak" yurttaşlığın belirleyici unsurudur. Bugün çokça sözü edilen "anayasal yurttaşlık" klasik yurttaş tanımına göre "ehven" sayılsa bile, sonuç itibariyle hangi din, bölge, etnik veya dil grubu olursa olsun, "insan teki varlık" olan herkesten "eşit yurttaş" olması istenir. Yurttaş sadece bir bireydir ve yurttaş olmaktan başka seçeneği yoktur.

"Eşit yurttaşlık", yurttaşların farklılıklarını korumaya ve geliştirmeye değil, farklılıkları ortadan kaldırmaya matuf fonksiyon görür. Teorik mülahaza ve iddialar bir yana, 200 yıllık pratiğin bize gösterdiği budur. Eşit yurttaşlık olmasaydı ne şikayetçi olduğumuz homojen toplum olurdu ne de çokkültürlülüğü bir türlü benimseyemeyen ulusal formasyon tahakkuk ederdi. Yurttaşların 1.50'den 1.90 cm'e kadar farklı boy ölçüleri varsa, eşit yurttaşlık, mesela herkesi 1.75'te tutmaya çalışır; bunun için hukukla düzenlenen sosyo-politik sistem mesela 1.65'lerin boyunu 5 cm uzatmak, 1.80 olanların boyunu da 5 cm kısaltmak ister. Modern devletin yurttaşlık felsefesi özünde budur.

"Uygar" olmaklık, medeniliği Batılı anlamdaki "sivillik"e hasrettiğinden -çünkü bugüne kadar İslamiyet'e veya Osmanlı siyasi tecrübesine en ufak bir atıfta bulunduğuna şahit olmadık-, bunu "rejimi sivilleştiren anayasa" tanımıyla bir arada ele alabiliriz. "Rejimi sivilleştirecek" hususlar da, "insan hak ve özgürlüklerini koruyan, hukuk devletini sağlayan ve askeri-bürokratik vesayete açık kapı bırakmayan hükümlerin anayasada yer alması"dır. Tabii ki bunlar önemlidir. Ama yine de soralım: Hangi metin, bunları sahiden gerçekleştirir ki, "sivil anayasa" sıfatını kazanmaya hak kazanır?

Hazırlanma süreci ve yapım yöntemi itibariyle bugün "sivil anayasa" denince neredeyse herkesin aklına, "askerlerin denetiminde hazırlanmayan metin" gelmektedir. Nitekim metin yazarlarından Yavuz Atar "Yeni sivil anayasa, sivillerin de anayasa hazırlayabildiklerini göstermesi bakımından önemlidir." demektedir.

Bunun üzerinde özel olarak durmakta zaruret var: 1961 ve 1982'de darbe yapmış askerler, "bir grup bilim adamı"nı toplamış ve onlara anayasa metni hazırlatmışlardı. Teknik açıdan şimdi sivil iktidar, yine "bir grup bilim adamı"na metin hazırlatmaktadır. Sadece bu özelliği dolayısıyla bu metne "sivil anayasa" diyebilir miyiz? Askerlerin hazırladığı anayasa, bilim adamlarının elinden çıktıktan sonra Milli Güvenlik Konseyi'nin filtresinden geçmiş, sonra referanduma sunulup yüzde 92 ile kabul edilmişti. Yeni anayasa metni de şimdiki hazırlayıcıların elinden çıktıktan sonra komisyonun filtresinden geçecek, meclise gelip tartışılacak, sonra referanduma götürülecektir. Daha önce söylediğim gibi, bu yeni metin, hiç kuşkusuz "82 ve hatta 61 anayasalarından daha iyi" olabilir, ama hazırlanma süreci ve yöntem bakımından "askerler"in yerini "iktidar partisi"nin almış olması yeterli mi? Aktörler farklı, usul aynı. "Usul esasa takaddüm eder" fehvasınca yeterli değildir.

zaman

Bu yazı 1,361 defa okundu.