Küresel ekonomik krizin erken tarihi

31 Aralık 2008 14:36 tsi
Kriz, 2008'de ABD'nin sorunu olmaktan çıkıp küresel bir fenomene dönüştü. İşçi kıyımlarının başladığı 2008'i takip eden yeni yılda bu kez acıyı reel sektör ve gelişmekte olan piyasalar hissedecek.

2007'de "atlantik ötesi" bir sorun gibi görülen kriz, 2008'de İngiltere'den, Çin'e ve nihayet Türkiye'ye kadar yayıldı. İzlanda iflas ettiğini açıkladıktan sonra bir dönem gelişmiş piyasalardan ayrışacakları hayaline kapılan gelişmekte olan piyasaları tedirginlik sardı. Ekvador'un moratoryumu kadar Brezilya ve Macaristan'ın para birimlerine müdahaleleri dikkat çekti. Resesyon tartışmaları, dünya çapında harcamaların kesilmesi, emtiaya olan talebin azalması ve enflasyonun düşüş trendine girmesi ile bu kez "deflasyon" endişesine dönüştü. Hisse senetlerinden emtiaya kadar küresel piyasalarının 2008'deki kaybı ise 30 trilyon doları buldu. Küresel yatırımcının risk iştahı azalınca gelişmekte olan piyasaların en önemli sıcak para kaynağı olan carry trade işlemlerinin ana parası Japon Yeni bir ara 13 yılın zirvesine çıktı ve "carry trade öldü" tartışmaları alevlendi. Kriz son olarak reel sektöre sıçradı. 2008'e damgasını vuran gelişmelerden biri şirketlerin "işçi kıyımları" oldu. İşten çıkarmalar sadece finans sektörü ile sınırlı kalmadı, otomotivden üretime kadar bir çok sektöre yayıldı. ABD'de tarım dışı istihdam 34 yılın en büyük düşüşünü yaşadı ve işsiz oranı yüzde 6,7 ile 15 yılın zirvesine çıktı. Eylül başından bu yana dünya genelinde finans dışı sektörlerde işten çıkarılanların sayısı 260 bini geçti. En fazla işten çıkarma, 52 bin ile Citigroup'ta oldu. Bilişim şirketi Hewlett-Packard 24 bin 600, Japon elektronik devi Sony 16 bin, Brezilyalı maden devi Rio Tinto 14 bin, ABD'li telekom şirketi AT&T 12 bin kişiyi işten çıkardı.
   
LEHMAN'IN İFLASI KRİZDE MİHENK TAŞI

ABD'li 158 yıllık yatırım bankası Lehman Brothers'ın 15 Eylül'de iflasını istemesi krizde bir dönüm noktası oldu. ABD'nin en büyük şirket iflası gerçekleşti. Hisseleri yüzde 83 çakılan banka iflasını açıkladığında toplam varlıklarının değeri 639 milyar dolardı. Aynı gün diğer yatırım bankası Merrill Lynch'e el kondu ve Bank Of America, bankayı 50 milyar dolara satın aldı. Ardından ABD hükümeti, ülkenin en büyük tasarruf ve kredi bankası Washington Mutual'a el koydu, bankanın varlıklarını JPMorgan Chase 1.9 milyar dolara satın aldı. Hükümet Wachovia'ya da el koydu. 22 Eylül'de Wall Street'in son bağımsız bankaları Goldman Sachs ve Morgan Stanley yatırım bankacılığından ticari bankacılığa geçti. Bir devir sona erdi. 16 Mart'ta JP Morgan Chase'in iflasın eşiğine gelen Bear Stearns'ü FED'in de desteğiyle yok pahasına satın alması yatırım bankacılığının sonunun ilk işaretiydi. Bir zamanlar dünyanın en büyük sigorta şirketi olan ABD'li AIG, FED ile 85 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. Bunun karşılığında ABD hükümeti, AIG hisselerinin yüzde 79,9'unu aldı. AIG'ye daha sonra yaklaşık 38 milyar dolar daha kredi açıldı. ABD hükümeti, 700 milyar dolarlık Sorunlu Varlıkları Kurtarma Programı'ndan (TARP) verdiği 25 milyar dolara ek olarak Citigroup'a 40 milyar dolar sermaye desteği verdi. ABD'nin TMSF'si FDIC, 2008'de 23 bankaya el koydu.
   
FED VE BOJ "SIFIR FAİZ" DÖNEMİNİ BAŞLATTI

Küresel merkez bankaları ve hükümetler 2008'de serbest piyasaya kriz yüzünden yaptıkları müdahalelerle gündeme oturdu. Lehman Brothers'ın çöküşü sonrası ABD'den İngiltere'ye Japonya'dan İsviçre'ye kadar bir çok ülkenin merkez bankası, piyasaları paraya boğmaya başladı. Faizler indirildi, hükümetler ekonomiyi canlandırabilmek için 5.5 trilyon dolarlık teşvik paketleri açıkladı. FED, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları ile milyarlarca dolarlık döviz swap anlaşmaları yaptı. Ne faiz indirimi, ne piyasaya enjekte edilen milyarlarca dolar piyasaları rahatlatmayınca ABD Merkez Bankası (FED) ve Japonya Merkez Bankası (BoJ) yılın son ayında tarihi bir kararla "sıfır faiz"e geçti. FED faizini yüzde 0,25'e, 10 yıl önce yaşadığı resesyon döneminde benzer tedbirleri alan BoJ ise yüzde 0,1'e çekti. Faiz politikasında hareket edecek alan kalmadığı için gündeme "sayısal gevşetme" politikaları, teşvik paketleri ve şirket tahvillerinin doğrudan FED tarafından satın alınarak reel sektörün kısa vadeli borçlarının finanse edilmesi fikri geldi.
   
DEV OTOMOTİVCİLER DİLENCİ OLDU:

2008, başta General Motors (GM), Chrysler ve Ford olmak üzere küresel otomotiv sektörü yardım paketleri peşinde koşulan sıkıntılı bir yıl oldu. Otomobil alım kredilerinde yaşanan yüzde 63'lük gerileme, yüksek işgücü maliyeti, yönetim hataları, hammadde ve petrol fiyatlarında yaşanan hızlı yükseliş, GM Ford ve Chrysler'ın satışlarında büyük düşüşlere yol açtı. Bu gelişmelere paralel olarak, sadece GM'in eylül ayı satışları yüzde 41 geriledi. Kasım ayında kötü gidişe dur demek isteyen Detroit devlerinin, Bush yönetiminden talep ettiği 25 milyar dolarlık yardım talebi Beyaz Saray ve Cumhuriyetçilerden geri döndü. Aralıkta Temsilciler Meclisi'nde kabul edilen 14 milyar dolarlık yardım paketini de Senato reddetti. 18 Aralık'ta Başkan Bush, GM ve Chrysler'a 17.4 milyar dolar verileceğini, bunun 13.4 milyar dolarının GM'e ayrıldığını açıkladı. Dün de ABD hükümeti, GM'in geçen hafta FED'den banka holding şirketi olmak için onay alan otomotiv ve mortgage finansman kolu GMAC'den 5 milyar dolarlık hisse aldı. GM'e verdiği krediyi de 1 milyar dolar artırdı.
   
YILIN DOLANDIRICISI MADOFF

ABD'de finans sektörünün kalbi Wall Street 11 Aralık'ta bir tutuklama haberiyle sarsıldı. Onlarca yıldır Wall Street çevrelerinde kendisine saygın bir yer edinen Nasdaq borsasının eski patronu Bernard Madoff 50 milyar dolarlık yolsuzluk yaptığı iddiasıyla tutuklanmıştı. Madoff güven ilişkisi kurduğu zenginlere, şirketi Bernard L. Madoff Investment Securities'in bünyesinde yer alan ancak oğullarının bile haberdar olmadığı yatırım birimi ve hedge fon aracılığıyla yüksek getiri vaat ediyordu. Kurduğu sistem, önceden yatırım yapanların parasının sonradan yatırım yapanların paralarıyla ödenmesine dayanıyordu. Ancak küresel kriz nedeniyle fona para akışının kesilmesi sistemin çarklarını durdurdu. Aralarında HSBC, UBS, Royal Bank of Scotland, Santander ve BNP Paribas'ın da bulunduğu birçok banka, Dünyanın en zengin kadını olan L'Oreal'in varisi Lilian Bettencourt, film yönetmeni Steven Spielberg gibi çok sayıda ünlü ve zengin kişi, New york Üniversitesi gibi kuruluşlar milyarlarca dolar kaybetti. Madoff davası yarın görülmeye başlanıyor.
   
INTERBANK PİYASASI KİLİTLENDİ

Lehman'ın çöküşü sonrası bankalararası borçlanmalar durma noktasına geldi. Libor faizi gecelik FED faizinin 5 katına fırladı. Merkez bankaları bir gün içinde piyasaya 140 milyar dolar sürüp kilitlenmeyi çözmeye çalıştı. Interbank piyasaları dünya çapında açıklanan teşvik paketleri ve faiz indirimleri ile ancak sene sonuna doğru yüzde 2'nin altına çekildi.
   
BORSALARDA KARA EKİM

İzlanda'nın moratoryum açıkladığı, İngiltere'de işsizliğin 17 yılın zirvesine çıktığı Ekim ayı, küresel piyasaların Büyük Buhran döneminden bu yana en fazla zarar ettiği ay oldu. ABD'de hisse senetleri piyasası son 21 yılın, Japonya'da ise tarihinin en kötü seviyesine indi. S&P 500 yüzde 16,9, FTSE 100 yüzde 10,7 düştü. Euro dolar ve yen karşısında 1999'dan bu yanaki dibine çakıldı. Japonya 7 yılın ardından ilk kez faiz indirdi. ABD, Norveç, Çin, Tayvan, Hong Kong ve Hindistan da koordineli indirimlere katıldı. İtalya, Fransa, Almanya ve İngiltere'nin kurtarma paketleri ise ekim ayında piyasaları sadece 2 gün sakinleştirebildi.
   
EKVADOR'DAN MORATORYUM

Ekvador 3.9 milyar dolar değerindeki global tahvilleri için moratoryum açıkladı, gözler Latinlere döndü. Venezüella'nın elindeki 400 milyar dolarlık Ekvador'a ait global tahvilleri risk olarak göze çarptı. Brezilya Reali ise son 3 ayda yüzde 30 kan kaybetti. Latinlerin borçlarını ödemek için 2009'da 250 milyar dolara ihtiyacı olacak.
   
PİRİNÇ VE PETROL REKOR KIRDI

Krizde emtiaya yüklenen yatırımcı petrolün varil fiyatını temmuz ayında 147 dolar ile tüm zamanların rekoruna taşıdı. Ancak resesyon kaygıları ve dünya ekonomisinde yaşanan gerileme ile talebin kesileceği endişeleri karşısında petrol adeta "kıvırdı" ve 34 dolar seviyesine kadar geriledi. Haftasonunda İsrail'in Gazze'yi vurması ile petrol bu kez 40 doların üzerine çıktı. 31 Aralık 2007'de ise fiyat 95,98 dolardı. Krizde hisse senedi ve tahvil piyasalarında hayal kırıklığı yaşayan hedge fonlar pirince saldırdı, ton fiyatı 850 doların üzerine fırladı, iki ay içinde yüzde 75 pahalandı. Pirinç fiyatları yüzünden 37 ülkede gıda krizi yaşandı, 20 ülke gıda fiyatlarını dondurdu. Birleşmiş Milletler'in (BM) Gıda Programı bile 700 milyar dolarlık fonlama açığı verdi.
   
IMF YENİDEN DEVREDE

1997'de Asya krizinde izlediği politikalar nedeniyle tartışılan Uluslararası Para Fonu (IMF) son krizde gelişmekte olan piyasalara yardım etmek için yeniden devreye girdi. IMF, Ukrayna'ya 16.5 milyar dolar, Macaristan'a ise Avrupa Merkez Bankası (AMB) ve Dünya Bankası'nın desteği ile 25.1 milyar dolar yardım paketi hazırladı. Türkiye'nin de görüştüğü IMF, Pakistan'a 7.6 milyar dolar, Şeysel Adaları'na 26 milyon dolar verdi.
   
RUBLEDE ŞOK DEVALÜASYON

Mayıs ortasına kadar zirvede devam eden Rus borsası ve para birimi ruble, Gürcistan operasyonu sonrası kan kaybetmeye başladı. Petrol fiyatlarındaki düşüşle dolar karşısında yüzde 30 değer kaybeden ruble aralık ayında defalarca devalüe edildi. Merkez bankası rubleyi korumak için piyasaya 161 milyar dolar para sürdü.

Gazeteport

Bu haber 457 defa okundu.