Çocuklarımızın da demiri eksik

0 0 0000 00:00 tsi
“Hayatta kalmak için demirine sahip çık!” başlıklı yazımıza beslenmebulteni.com sitesinde yer veren Prof. Dr. Ahmet Aydın, demir eksikliğinin Türkiye’de çok sık görüldüğünü belirtiyor. İşte bu değerli bilim adamının demir eksikliğiyle il

Anneden bebeğe geçen demir deposu altıncı aydan itibaren tükenmeye başlar. İçindeki demir mükemmel bir şekilde emilse bile artık anne sütü içindeki demir bebeğe yetmez. Hele bebek inek sütü ile besle¬niyorsa demir eksikliği daha da artar. Bu nedenle al¬tıncı aydan sonra demirden zengin ek gıdaların diyete eklenmesi şarttır (1-3). Gerek dünyada gerekse ülkemizde (ve hatta gelişmiş ülkelerde) anemi olsun ya da olma¬sın demir eksikliği sıklığı yüzde 20-60 arasında değişmektedir (4-6).

Türkiye’de anemi ciddi bir sorun

Dünyada ve Türkiye’de anemi görülme sıklığı şöyle:

• Bütün dünyada yapılan 146 çalışmada, 0-5 yaş arası yüzde 49, 6-12 yaş arasında yüzde 36 oranında anemi görülmüştür (4).
• Az gelişmiş ülkelerde yapılan 137 çalışmada  0-5 yaş arası yüzde 51, 6-12 yaş arasında yüzde 38 oranında anemi görülmüştür (4).
• Gelişmiş ülkelerde yapılan 10 çalışmada  0-5 yaş arası yüzde 10, 6-12 yaş arasında yüzde 12 oranında anemi görülmüştür (4).
• Türkiye’de 0-5 yaş arası yüzde 73 oranında anemi görülmüştür (5).
• İstanbul’da 0-5 yaş arası yüzde 58, 6-12 yaş arasında yüzde 30 oranında anemi görülmüştür (6).

Demir eksikliği kansızlığının en sık görüldüğü yaş 6 ay-2 yaş arasıdır (6).

Demir ihtiyacını karşılamak için neyi, nasıl yemeli?

Normal diyette alınan et, vücudumuzun ihtiyacı olan demirin sadece yüzde 6'sını karşılar. Vücudumuza giren demirin çok büyük bir bölümünün kaynağı tahıl, sebze ve meyvelerde bulunan hem dışı demirdir. Yiyeceklerde bulunan hem dışı demir üç değerlikli (ferrik) kompleksler halinde olup, emilebilmeleri için iki değerlikli (ferröz) hale dönüşmeleri gerekir. Üç değerlikli hem dışı demirleri, iki değerlikli şekle dönüştürerek emilimini arttıran en önemli faktör C vitaminidir.

• Bitkilerden alınan demirim emilim oranı %5-10,
• Etten alınan demirim emilim oranı %25,
• Anne sütünden alınan demirim emilim oranı ise %60’tır.

Uygun şartlarda yiyeceklerden alınan demirin yaklaşık onda biri emilir. O halde günlük ihtiyacımızı (1-2 mg) alabilmek için günde 10-20 mg demir içeren gıda yemeliyiz.
Taze ve çiğ sebze (örneğin salatalar) ve meyve yeme alışkanlığının azalması; sebze ve meyvelerin buzdolabı dışında ve üzeri açık şekilde saklanması, yemeklerin uzun süre pişirilmesi ve yemek pişirme sularının atılması gibi nedenlerle günümüz insanlarının tükettiği C vitamini bir hayli azalmıştır.

Çay, tahılların içinde bulunan fitatlar, nişasta, fosfatlar ve fitatlar demir emilimini azaltan başlıca faktörlerdir (8).

Helicobacter pylori adı verilen bakteri gastrit, ülser ve mide kanserine yol açabilmektedir. Az gelişmiş ülkelerde ve Türkiye’de insanların yarısından fazlasında Helicobacter pylori enfeksiyonu saptanmaktadır. Bu mikrop mide asidini azaltmakta, bu durum da demir emilimini bozmaktadır. Benzer şekilde asidi azaltan mide ilaçları da demir emilimini azaltmaktadır (9-11).

İnsan hayatında en yüksek demir ihtiyacı 6 ay -2 yaş arasındadır. Bu nedenle ek gıdaların içindeki demirin biyoyararlılığının çok yüksek olması gerekir.

Günümüz avcı-toplayıcı gruplarında insanlar yavrularına çiğnenmiş et verdiklerinden demir eksikliği ve anemisi oluşmamaktadır (12). Doğal beslenen diğer memeli hayvanlarda da demir eksikliği gelişmemektedir.

En iyi demir kaynağı kırmızı etlerdir. Et hem kaliteli bir protein, hem de çeşitli vitamin ve mineral kaynağıdır. Merada beslenen hayvan etlerinin biyolojik değerinin üstün olduğu unutulmamalıdır.  Et süt çocuklarına önce kıyma, daha sonra da didiklenmiş şekilde sebze çorbalarına eklenir; çocuğun yaşı ilerledikçe köfte şeklinde verilir.

Bazı ailelerin bütçesi yeteri kadar et almaya elverişli olmayabilir. Bu gibi durumlarda nohut, fasulye ve mercimek gibi baklagillerin (C vitamini içeren gıdalar ile birlikte tüketildiğinde) iyi bir demir kaynağı olduğu unutulmamalıdır. Baklagillerin protein değerleri et proteinlerine oldukça yakındır. Üzüm pekmezi sanıldığı kadar iyi bir demir kaynağı değildir.

Demir eksikliğinin önlenmesi

• Her bebeğin kendi annesinin sütünü içmesi sağlanmalıdır.
• İnek sütünün içindeki demir hem düşüktür hem de iyi emilmemektedir. Bu nedenle inek sütü içen bebeklere kan damlası (demir damlası) verilmesi uygundur.
• Ekonomik durumu iyi olan ailelerin çocuklarında, inek sütü yerine yeterli demir içeren devam mamalarının kullanılabilir.
• Demir emilimini bozacaklarından tahıl ve undan yapılmış gıdaların tüketiminin azaltılması gerekir.
• Eğer bebe bisküvileri verilecekse (biz önermiyoruz) demir katkılı olanların seçilmesi uygun olacaktır.
• Ekmek tüketiminin de azaltılması gerekir. Ama yenilecekse bu kesinlikle beyaz ekmek (şehir ekmeği) değil köy ekmeği olmalıdır. Bunu başlıca nedenleri beyaz ekmeğin kan şekerini hızla yükseltmesi ve vitamin ve çinko, demir gibi minerallerden çok fakir olmasıdır. Çünkü vitamin ve mineraller buğdayın kepeğinde bulunmaktadır. 
• Sebze ve meyvelerin taze ve C vitamini kaybı asgariye indirecek şekilde tüketilmesi; et fiyatlarının düşürülmesi ve tüketiminin arttırılması için hayvancılığın geliştirilmesi sağlanmalıdır.

İstanbul Halk Ekmek’in verilerine göre, bazı ekmek türlerinin 100 gramında bulunan demir miktarı şöyledir:

• Uno Zengin Ekmek: 4.1 mg/100g
• Köy ekmeği (İst. Halk Ekmek): 3.7 mg/100g
• Çavdar ekmeği (İst. Halk Ekmek): 2.8 mg/100g
• Doygun Ekmek: 2.6 mg/100g
• Beyaz ekmek (İst. Halk Ekmek): 0.83 mg/100g
• Beyaz ekmek (Piyasa): 0.25 mg/100g

Sağlık Bakanlığı’nın demir eksikliğini önleme projesinde 4-6. aydan sonra en az iki yaşına kadar bebeklere 1 mg/kg/gün demir verilmektedir.

Kaynaklar:

1. Aydın A,  Fıçıcıoğlu C,  Çam H, Mıkla Ş. Süt çocuğu  beslenmesinde ek besinler II.“ Ek besinlere başlama zamanı ve beslenme pratikleri” Sendrom 1995; 48-53.
2. Aydın A. Yapay beslenme ve ek gıdalar. İçinde: Sever L, Gür E (Editörler). Sağlam Çocuk İzlemi, İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi no:35,  Deomed Medikal Yayıncılık, İstanbul, 2003: 79-84
3. Aydın A. Süt Çocuğu Beslenmesinde Ek Gıdalar, Vitaminler, Mineraller. SSK Bakırköy 11. Çocuk Sağlığı Günleri Kongre Kitabı. SSK Bakırköy Eğitim Hastahanesi Yayını, İstanbul, 2004:132-57
4. Lönderal B, Dewey KG. Epidemiology of iron deficiency in infants and children. Annales Nestle, 1995;53:1-7
5. Köksal O, Baysal A. Beslenme-Sağlık ve Gıda Tüketimi Araştırması, Ankara, 1974
6. Çetin E, Aydın A. İstanbul’da yaşayan çocuk ve adolesanlarda anemi prevalansı ve anemilerin morfolojik dağılımı: Çocukların, Yaş,cinsiyet ve beslenme durumu ile anne babaların ekonomik ve öğrenim durumunun anemi prevalansı üzerine etkileri. Türk Pediatri Arşivi. 1999; 34:29-38
7. Hallberg L, Hoppe M, Andersson M, Hulten L. The role of meat to improve crittical iron balance during weaning. Pediatrics 2003; 111:864-70
8. Andrews NC. Disorders of iron metabolism. N Engl J Med. 1999;34 :1986 –1895
9. Baggett HC, Parkinson AJ, Muth PT, Gold BD, Bradford D. Gessner BD. Endemic Iron Deficiency Associated With Helicobacter pylori Infection Among School-Aged Children in Alaska. PEDIATRICS Vol. 117 No. 3 March 2006, pp. e396-e404
10. Annibale B, Marignani M, Monarca B, Antonelli G, Marcheggiano A, Martino G, et al. Reversal of iron deficiency anemia after Helicobacter pylori eradication in patients with asymptomatic gastritis. Ann Intern Med 1999;131:668–72
11. Rockey DC Cello JP. Evaluation of the gastrointestinal tract in patients with iron-deficiency anemia. N Engl J Med 1993;329:1691-5.
12. Eaton SB, Eaton SB 3rd, Konner MJ. Paleolithic nutrition revisited: a twelve-year retrospective on its nature and implications. Eur J Clin Nutr 1997;51:207-16

Bu haber 1,178 defa okundu.