2009'da boğazımıza kadar çöplüğe batacağız!

0 0 0000 00:00 tsi
TV, bilgisayar, yazıcı, cep telefonu, faks, iPod, MP3 vs. Hayatımızı hızlıca kuşatan teknolojik aletler kolay tüketim mallarına dönüştü. Kimileri cep telefonlarını 4 ayda bir değişiyor. Peki eskiler nereye gidiyor? 2009'da boğazımıza kadar e-Atık'a bataca

E-Atık nedir?

E-Atık (elektronik atık) küresel olarak elektronik cihaz/aletlerin kullanıcısı tarafından kullanım süresini/hayatını tamamlamasıyla ortaya çıkartılan atıktır. E-atıklar (TV, bilgisayar, yazıcı, telefon, fax, fotokopi makinaları, ekranlar, DVD, VCR, entegre devreler, yarı iletkenler, baskılı devreler, algılayıcılar, kablolar, iPod, MP3, tıbbi cihazlar vs.) başlıca plastik, metal ve cam içermektedir. Bu elektronik atıklar genellikle demonte edildiklerinde, yakıldıklarında veya tekrar kazanım/kullanım için parçalandıklarında tehlikeli maddeler içerebilmektedir Son teknolojik gelişmeler üreticiler için daha az toksik malzeme seçeneği ve daha ucuz geri dönüşüm metotları seçeneği sağlamaktadır. Sonuç olarak, E-Atık endüstrisi büyüyen ve gelişen bir pazar konumundadır.

E-Atık probleminin boyutları

Amerikan Ulusal Sağlık Konseyi'ne göre ABD’de 300-500 milyon kullanım dışı, yok edilmeye hazır (e-atık kapsamında) bilgisayar bulunmaktadır. Son 50 yıldır da yüzlerce milyon TV satılmıştır ve bunlar kısa süre sonra e-atık olacaktır. E-atıklar belediye atıkları içinde en hızlı büyüyen katı atık cinsidir. Diğer atıklardan 3 kat daha hızla artmaktadır.

E-Atıklara günümüzde ne yapılıyor?

Tarihsel olarak e-atıklar çöplüklere atılıp dolgu yapılmakta veya diğer atıklarla birlikte yakılmaktadır. ABD’de sadece elektronik ürünlerin yaklaşık %10’u geri dönüştürülmektedir. Bilgisayarların %11-15’i tekrar kullanılmakta veya geri kazanılmaktadır.

E-Atıklar zehirli / tehlikelidir!

Klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, ağır metaller, plastik ve gazlar elektronik ürünler ve parçaların yapımında, devre, disk sürücü ve yarı iletken yonga imalinde kullanılmaktadır. Bir TV katot ışın tüpü (CRT) 2-4 kg kurşun, büyük TV ekranı ondan daha fazla kurşun içermektedir. Toprak dolgusundaki ağır metallerin örneğin kurşun, kadminyum ve cıvanın %40’tan fazlası elektronik alet atıklarından gelmektedir.

Riskler

Kurşun (Pb): Kurşunun sağlık üzerine olumsuz etkileri iyi bilinmektedir Çocuklarda beyin hasarı ve üreme bozukluklarına yol açabildiği için birçok üründe yasaklanmıştır. CRT tüpleri, eski lehimler ve entegre devreler kurşun içerir.

Cıva (Hg): Düşük dozlarda bile zehirlidir. Beyin ve böbreklere zarar verir. Anne sütüyle anneden bebeğe geçebilir. Bir çay kaşığının 70’te biri bile koskocaman bir gölün suyunu kirletebilir; yaşayan balıkların yenmesini engeller.

Kadminyum (Cd): Kadminyum insan vücudunda böbrekte birikir ve insanı zehirler. Kemiklerin kırılgan  olmasında etkisi vardır. Birçok elektronik alet kadminyum içerir. Ayrıca plastiklerde stabilizatör olarak kullanılır

Bromlu alev geciktiriciler (BFR): Normal gelişme için hormonal fonksiyonları önemli derecede etkiler. BFR işyerlerindeki bilgisayarlar üzerindeki tozlarda bulunmaktadır. ABD ve İsveç’te anne sütünde çok fazla miktarda rastlanmıştır.
Fosfor (P): CTR tüpün iç yüzünü kaplamak için kullanılır. Kırılan tüplerden oluşan tozların solunması çok risklidir.

Baryum (Ba): CRT tüpünden radyasyonu azaltmak için kullanılır Kısa süre baryuma maruz kalmak beyin şişmesine, kas zayıflığına, kalp ve karaciğer hastalığına neden olabilmektedir.

Altı değerlikli krom (Cr+6): Korozyon koruması, işlenmemiş galvaniz çelik levha ve serleştirilmiş çelik için kullanılır. DNA hasarı ve astımlı bronşite sebep olabilir.

Berilyum (Be): Ana kart ve bağlantılarda bulunur. Son zamanlarda kanserojen olarak sınıflandırılmaktadır.

Plastikler: Bir bilgisayarda ortalama 7 kg civarında plastik bulunur. Belli sıcaklıkta yandığında dioksin oluşur. Plastik kombinasyonları basılı devrelerde, PVC en tehlikeli plastiktir.

E-Atık geri dönüşüm pazarının büyüklüğü

Bussiness Communications Company Inc.’in 2005-Haziran tarihli Elektronik Atık Kazanma İşi Raporuna göre dünya genelinde elektronik atık pazarı ortalama yıllık büyüme hızı 2004 yılında 7.2 milyar dolardan 2009’da 11 milyar dolara %8.8 hızla artacaktır. 2004-2009 yılları arasında küresel E-Atık pazarında geri dönüşen metallerin satışı 2004’te 4236 milyon dolardan yıllık %8.1 artışla 2009’da 6245 dolara çıkacaktır. Geri dönüştürülen plastik pazarı 2004’te 2552 milyon dolardan yıllık %10.2 artışla 4157 milyon dolara artacaktır. Geri dönüştürülen cam/silika 2004’te 41 milyon dolardan yıllık %7.5 artışla 59 milyon dolara çıkacaktır. Genelde müşteri kullanımı sonrasında açığa çıkan e-atık pazarı gelecek 5 yıl içinde güçlü olacaktır. Bundan sonra elektronik malzemelerin yapımında kullanılacak ham maddelerde beşikten-mezara kadar tehlikeli atıklar içermemesi ve çevre dostu olması özelliği aranacaktır. E-Atık geri dönüşümü hem çevreyi korur, hem de uygun ortamlarda yapıldığında yeni iş sahaları açabilir.

Türkiye'de elektronik eşya üretimi

Türkiye’de DPT verilerine göre 2000 yılında yaklaşık 30 milyon TV ve 2003 yılında 26 milyondan fazla mobil telefon bulunmaktadır. 2003 yılında sabit telefon abone sayısı 19 milyona yakındır.

Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği'nin verilerine göre, geçen yıl Ocak-Temmuz döneminde 6 milyon 720 bin 995 adet olan buzdolabı otomatik çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya üretimi, bu yıl aynı dönemde yüzde 0.91 kayıpla 6 milyon 659 bin 560 adete gerilemiştir. İhracat ise aynı dönemde yüzde 5.3 artışla 4 milyon 128 bin 192 adetten, 4 milyon 347 bin 133 adete yükseldi. Ocak-Temmuz 2004 döneminde 245 bin 592 adet olan toplam ithalat yüzde 6.99 oranında azalarak 228 bin 414 adete gerilerken, iç satışlar yüzde 2.97 artışla 2 milyon 821 bin 149 adetten 2 milyon 904 bin 845 adete çıktı.

Bu dönemde buzdolabı üretimi 3 milyon 60 bin 739, otomatik çamaşır makinesi üretimi 2 milyon 293 bin 242, bulaşık makinesi üretimi 427 bin 319, fırın üretimi de 878 bin 260 adet olarak gerçekleşti. Buzdolabı ihracatı 2 milyon 232 bin 991, otomatik çamaşır makinesi ihracatı 1 milyon 344 fırın ihracatı da 583 bin 723 oldu. Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği üyesi şirketler, Arçelik, BSH, Indesit Company BES, Türk Demirdöküm, Teba, Vestel Beyaz Eşya'dan oluşuyor

Türkiye’de 2001 yılında 8 milyondan fazla renkli TV üretimi yapılmıştır. Vestel yılda 7 milyon TV, 1.5 milyon buzdolabı, 1 milyon çamaşır makinesi, 0.3 milyon klima üretim kapasitesine sahiptir. Ülkemizde hızla e-atıklar oluşmakta olup bunların geri dönüşümü için projelerin oluşturulması gerekmektedir.

Prof.Dr. Muammer Kaya, Eskişehir-Osmangazi Üniversitesi,
Teknoloji Araştırma Merkezi (TEKAM) Müdürü, email: mkaya@ogu.edu.tr

Bu haber 346 defa okundu.