Ruslara gözdağı vermek!

23 Ağustos 2008 23:20 tsi
Rus ve Gürcü çatışması, Batı'ya karşı özellikle ABD'ye karşı, mânevi ve jeostratejik meydan okumalar barındırmaktadır. Zbigniew Brzezinski yazıyor

Soğuk savaşın sona ermesi, büyük güçlerin, işlerini nasıl yürütmeleri gerektiği hakkında komşularına artık buyurmayacakları yeni bir çağa eşlik edecek sanıldı. Rusya'nın Gürcistanı işgali işte bu yüzden öylesine trajik ve potansiyel olarak öylesine uğursuzdur.

Gözler şimdi Rusya üzerinde: Emperyal amaçlarına ulaşmak için baskıya bel bağlamaya devam mı edecek yoksa işbirliği ve fikir birliğine kıymet veren, yükselen uluslararası sistem dâhilinde çalışmaya razı mı olacak?

Moskova'nın  bu küçük, bağımsız demokrasinin aklını çelme, hizaya getirme ve kendisine tâbi kılma  yönündeki insafsız teşebbüsü, Stalin zamanlarını hatılatıyor. Gürcistan'a yapılan saldırı, Stalin Sovyetler'inin 1939 yılında Finlandiya'ya yaptığına benziyor: Moskova, zayıf ve demokratik komşusunu tahakküm altına almak için her iki vâkada da  keyfi, vahşi ve sorumsuz güç kullanımına gitti. Şimdiki soru, küresel toplumun, anakronik emperyal gâyeler adına küstahça güç kullanımının mâliyetini Kremline gösterip gösteremeyeceği sorusudur. 

Bu ihtilaf yıllardan beri demleniyordu. Rusya, Gürcistan eyaletlerinin ayrılmalarına kasıtlı olarak önayak oldu. Moskova, Gürcistan'ın çeşitli eyaletlerinde ayrılıkçı faaliyetleri teşvik etti: Abhazya, Acarya ve elbette Güney Osetya. Bu topraklardaki ayaklanmaları himaye etti, silahlandırdı ve hatta ayrılıkçılara Rusya vatandaşlığı bile verdi. Bu çabaları, demokratik, batı taraftarı Gürcistan'ın ortaya çıkmasından bu yana gittikçe yoğunlaştı. Rusya Başbakanı Vladimir Putin'in Gürcistan ve onun Amerika'da eğitim görmüş Devlet Başkanı'na, Sakaşvili'ye, gücenmesi kişisel bir takıntı haline gelmişe benziyor. 

Uluslararası toplum, Rusya'yı yeterince geriletmedi. Son haftalarda, Gürcistan topraklarını kesen kırılgan ateşkes hattı boyunca yaşanan bir dizi olaylar, buna Gürcistan'ın 70.000 nüfuslu küçük bir bölge olan Güney Osetya "hükümetini" ortadan kaldırmayı hedefleyen akîm çabası dâhil,  şiddetin tırmanmasına yol açtı. Gözükara o hareket belki de akıllıca değildi ama Rusya'nın askeri harekâtından belli ki Moskova, güç kullanma bahanesi için böylesi bir hareket beklentisi içindeymiş. Rusya'nın büyük askeri birlikleri hızla Güney Osetya'ya ardından da Gürcistan'a girdiler; tanklar Gori'ye yollandı ve hem Gori hem de başkent Tiflis bombalandı.

Rusya'nın Gürcistan'a karşı saldırganlığı münferit bir hâdise olarak görülmemelidir. Gerçek şu ki Putin ve Kremlin'deki iş arkadaşları Sovyet sonrası gerçekleri kabul etmiyorlar. Putin, Sovyetler Birliğinin çözülmesinin "yüzyılın en büyük jeopolitik felâketi" olduğunu söylerken samimiydi. Gürcistan ve Ukrayna gibi bağımsız demokrasiler, Putin nezdinde, tarihi anomaliler olmakla kalmayıp aynı zamanda doğrudan siyasi tehdittirler.

Ateşin tutuşturulacağı bir sonraki nokta, Ukrayna olabilir. Rusya liderliği, Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne saygı duymaya ihtiyaç olup olmadığını açıkçan açığa çoktan sorguladı. Rusya liderleri, Ukrayna'nın parçası olan Kırım'ın tekrar Rusya'ya bağlanması gerektiğinden de bahsettiler. Benzer şekilde, Moldova üzerindeki Rus baskısı, bu küçük, eski Sovyet cumhuriyetinin parçalara ayrılmasına yol açtı. Koskova, Kazakistan ve Özbekistan gibi Orta Asya komşularını iktisâdi bakımdan tecrit etme çalışmalarını da sürdürüyor. Ve Litvanta, Letonya ve Estonya gibi Baltık ulusları, ekonomik müeyyideler ve yıkıcı siber savaş dâhil Rusya'dan yana çeşitli tehditlere mâruzlar. 

Kaybedilecek şeyler çok fazla. Sovyetler Birliği sonrasında ortaya çıkan devletlerin bağımsızlığı netice itibariyle tehlike altında. Rusya,  eski Sovyet topraklarına göz kulak olacak ve Kremlinden yönetilecek ulusüstü bir yapının gerekliliği fikrine kendini hasretmiş görünüyor. Bu tutum, Rus siyasi elitine nüfuz etmiş ulusçu hâlet-i rûhiye'yi yansıtmaktadır kısmen. Eski Devlet Başkanı ve şimdiki Başbakan Vladimir Putin, bu ulusçu dalganın üzerinde seyrediyor, siyasi olarak bu dalgayı istismar ediyor ve Rus halkına propagandasını yapıyor. ABD'nin, eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlığına verdiği desteğe misilleme olarak, Küba'da, yenilenmiş Rus askeri varlığından bahsedenler var şimdi de. 

Rusya ve Gürcistan arasındaki çatışma, Batı'ya karşı özellikle ABD'ye karşı, mânevi ve jeostratejik meydan okumalar barındırmaktadır. Mânevi boyutu âşikardır: Neredeyse iki yüz yıl sürmüş bir Rus tahakkümünden sonra,  kısa bir süre önce bağımsızlığını kazanmış küçük bir devlet, yalın sempati bildirilerinin ötesine geçen bir uluslararası desteği hak etmektedir. Ve sonra, jeostrateji soruları mevcut. Bağımsız Gürcistan, petrolün uluslararası akışı adına hayâtidir. Hazar Denizinde  kıyısı bulunan Azerbeycanın Bakü'sünden başlayan bir petrol boru hattı Gürcistandan geçiyor ve Türkiye'nin Akdeniz sahillerine uzanıyor. Boru hattı, Orta Asya enerji kaynaklarına Batı'nın erişimini sağlıyor. Batı dünyası, bu erişim kesildiği takdirde, enerji kaynaklarını çeşitlendirmek gibi önemli bir fırsatı da yitirecektir.

Batı, Rusya'nın saldırganlığına açık ve kararlı bir biçimde cevap vermelidir. Güç kullanımıyla  cevap verilsin demek değil bu. Rusya'yla yeni bir soğuk savaşa düşülmesi de değil. Batı, özellikle ABD, Rusya'nın davranışını kınamak üzere uluslararası toplumu seferber etmelidir. Başkan adayları Barack Obama (benim destek verdiğim kişi) ve John McCain, Başkan George W.Bush'un Rusya'ya itiraz çabalarına destek vermeli ve bu meseleyi partilerüstü tutmalıdırlar. Adaylara destek veren bazılarının Gürcistan kriziyle ilgili olarak, birbirlerinin beyanlarına anlamsız eleştiri yöneltmeleri, talihsiz bir durumdur. Bundan kaçınılması, o nedenden dolayı çok önemlidir.

Batı'nın tam olarak hangi tedbirleri alması gerektiğini belirlemek için vakit henüz erken. Fakat  uluslararası câmîadan dışlanma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu Rusya'nın iyice anlaması sağlamalıdır. Bu ise küresel mâli baskıya karşı gittikçe savunmasız hâle gelen yeni Rus iş çevresinde endişe uyandırması gereken bir şeydir. Rusya'nın güçlü oligarklarının Batı bankalarında, yüzlerce milyar dolarlık hesapları var. Bir safhaya geldiğinde, varlıkların dondurulmasına varabilecek -tasavvur edilebilir bir şeydir bu -  Soğuk Savaş tarzı bir durumda kaybedecekleri çok şeylerı olacaktır.

Batı, bir noktada, Olimpiyat seçeneğini de göz önüne almalıdır. Gürcistan'ın toprak bütünlüğü meselesi yeterince çözüme kavuşturulmadığı takdirde (örneğin Güney Osetya ve Abhazya'ya Rus askerlerinin yerini almak üzere uluslararası bağımsız bir güvenlik gücü yerleştirilmesi), ABD, Gürcistan'ın ihlal edilen sınırına bitişik Rus şehri Soçi'de yapılacak 2014 Kış Olimpiyatlarından çekilme konusu üzerinde düşünmelidir. Bunun bir emsali var.  Rusya'nın Afganistanı işgalinden sonra, 1980'de, Moskova'daki yaz oyunlarından çekilerek Olimpiyat meşâlesini sembolik bir silah olarak kullandığımızda, Carter yönetimindeydim. Sovyetler Birliği, Hitlerin 1936 yılında Berlin'de yaptığına benzer bir propaganda tasarlamaktaydı. Amerika'nın boykutu, Başkan Brejnev'i ve onun komünist sistemini büyük bir yenilgiye uğratmış ve Moskova'nın dünya çapında bir zafer keyfi çıkarmasına mâni olmuştu. 

Gürcistan krizi Rusya için önemli bir test'tir. Şayet Putin, silahlarına sarılır, Gürcistanı kendisine tâbi kılar ve de serbestçe seçilmiş Başkanını yerinden ederse – Putin'in Dış İşleri Bakanı'nın açıkça ifade ettiği bir şey – Moskova'nın Ukrayna'ya ve diğer bağımsız ama savunmasız cumhuriyetlere baskı uygulaması sadece an meselesidir. Batı, dikkalice ama  mânevi ve stratejik merkezli bir cevap vermelidir. Gâyesi, demokratik bir Rusya yani egemenliğe, hukuk ve demokrasiye saygılı bir küresel sistemin yapıcı bir katılımcısı olmalıdır. Fakat aşırı ulusçu bir Rusya'nın,  imparatorluk sonrası çağımızda yeni bir imparatorluk kurma çabalarının hiçbirinin başarılı olamayacağını dünya'nın açığa kavuşturması durumunda ancak bu gâye'ye ulaşılabilir.

Zbigniew Brzezinski

Dünya Bülteni/çeviren: Ertuğrul Aydın

Makalenin Orijinal başlığı: Staring Down the Russians / TIME

Bu haber 580 defa okundu.