Deprembilimciden deprem değerlendirmeleri

26 Ağustos 2008 19:49 tsi
Alberta Üniversitesi'nden Dr.Ali O Öncel, Turkiye ile deprem tehlikesi benzeşen ulkelerin deprem konusundaki birikimlerinden faydalanılmasını istedi.

ABD'de Alberta Üniversitesi'nde görevli Dr. Ali O. Öncel, depremle ilgili çarpıcı tespitlerde bulundu. Türkiye'nin vazgeçilmez kaderi olan deprem konusunda önerilerde bulundu. Dr. Öncel, değerlendirmelerini 5 maddede topladı ve dünyada yaşanan örneklerden Türkiye için çıkarımlarda bulundu. İşte Dr. Öncel'in deprem konusunda Türkiye'ye yönelik değerlendirmeleri:

POLITIKA 1:  DEPREM BILIMCI VE IZLEME MERKEZLERI SAYISI ARTIRILMALI

 Turkiye ile deprem tehlikesi benzesen ulkelerin deprem bilimi konusunda yetismis olan "Sismolog yada Deprem Bilimci" yada "Deprem Izleme Merkezlerinin" sayisini karsilastirmak gerekir.  Ulkemizde, yetismis yeter sayida deprem bilimci yoktur ve olmasi icinde bir tesvik yada yeniden yapilanma politikasi gudulmemektedir.

POLITIKA 2:  DEPREM BILIMININ SAYGINLIGI ARTTIRILMALI

Deprem biliminin sayginliginin arttirilmasi icin, uluslararasi deprem bilimi calismalari yapmis, yazmis ve sunmus insanlarin goruslerine itibar edilmelidir.  Hic olmazsa dunya'da yapmis oldugu calismalarlaen fazla isim yapmis "TOP20" kisileri tanimaklave ulkemiz deprem sorununa katkilarini saglamaklar bu konuda bir baslangic yapilabilir.  Bu kisilerin yaninda calismak ve ulkemiz deprem sorunu uzerine calisma yapmak kosulu ile deprem bilimine sponsor olacak firmalar  olmasi tesvik edilmelidir.  Ulkemizin Ozel Sektoru, yatirim yapmis olduklari bolgelerin deprem riskini ve guvenligini artirmak icin,  TOP20 bilim adamlarinin yaninda yuksek lisans ve doktora calismalari icin ogrenci gondermelidir.  Kendi yatirim yapmis olduklari alanlarda, deprem guvenliginin arttirilmasi icin katki saglamasi tesvik edilmelidir.

POLITIKA 3:  KENTSEL DEPREM IZLEME MERKEZLERI TESVIK EDILMELI

 Bununla birlikte, Kent Olceginde isletilen deprem istasyonlarida ulkemizde mevcut degildir.  Halbuki, USA’de kentsel alanda isletilen deprem merkezleri vardir. Ulkemizde, Kandilli tarafindan isletilen bir Ulusal Deprem Izleme Merkezi (UDIM) vardir fakat bu istasyonlarin ozellesmesi ve ulkemizin her yerinde "Kentsel Deprem Izleme Merkezlerinin (KEDIM)"  kurulmasi gerekir.  Her kent ozelinde ki deprem istasyonlarina bagli olarak, her kentin jeolojik ve jeofizik yapisi konusunda calisan insanlarin istihdami gerekir.   Kent guvenliginin arttirilmasi icin, ulkemizin kent bazinda kurulmus istasyon ve merkezleri arasinda bir rekabet ortami saglanmali, tek merkezli deprem izleme politikasi terkedilerek, cok merkezli ve yerinde deprem izleme ve inceleme merkezleri kurulmalidir.  Her yilin sonundada, "Turkiye'nin Kentsel Deprem Guvenligi Calismalari" bir toplantida paylasilmalidir.

POLITIKA 4:  OKUL ODAKLI  DEPREM ISTASYONLARI TESVIK EDILMELI

KEDIM projesine ilave olarak, "Her Okula Deprem Istasyonu (HODI)" projeleri gelistirilmelidir. Her okul,  bulundugu alanin deprem istasyon verilerini online olarak buyuk bir ekranda gostermeli, okulun kafetaryasi ve gorunur baska uygun yerlere koyarak, deprem bilincini universite oncesi egitimde vermeye calismalidir. 

Bu tur calismalar Amerika'da yapilmaktadir ve buna ornek olarakUSA ODIM projesine bakilabilir.  Boylece ulkemizde, deprem istasyon agi ve duyarliligi artabilir.  Toplanan deprem verileri, depremi anlamaya calisan ogrencilerle, ve neticede deprem tehlikesinden sakinmaya calisan bir topluma kendini birakir.  Okullara Deprem Istasyonu Projesi, yalnizca IRIS tarafindan USA'de uygulanan projenin bir Turkiye versiyonu olacaktir.  Bu konuda cok gec kalinmistir.

POLITIKA 5:  UNIVERSITE DEPREM IZLEME MERKEZLERI KURULMALI

Turkiye Universiteleri ulkemizin deprem sorununa katki saglamali ve ulkemizde universite sayisinca,  "Universite Deprem Izleme Istasyonlarinin"  kurulmasi icin yerel ve ozel tesvikler verilmelidir.  Ancak, deprem istasyon sayisini artmasina bagli olarak deprem verisinin kalitesi artirilabilir ve istihdam edilen deprem bilimci sismologlarin cogalmasi saglanabilir.  Malesef, Deprem Izleme Merkezleri bazi universite merkezlerinde kurulmakta, bu merkezler bazi kisilerin Mudur olmasina ve ikamet edecegi ozel bir binaya sahip olmasindan baska bir ise yaramamaktadir.  Deprem Merkezleri ve Calismalari bahane edilerek, ayrilan yada alinan odeneklerin yemekhanelerin restorasyonu gibi, ulkemizin deprem riski calismalari disinda bir cok amacla kullanildigi duyumlari alinmaktadir.

SONUC

Ulkemizde Deprem Politikasi Olusturmak en onemli konudur.  Cunku deprem politikalari ulkemiz icin bir yol haritasidir, ve bununla saglikli ve projeli calismalar yapilabilir.  Bu politikalarin olusturulmasinda, Turkiye Universiteleri ile sinirli kalinmamali, dunya'nin butun universitelerinde Turkiye'nin Deprem Sorunu uzerinde calismis kisilerden yararlanmaya calisilmalidir.

 Turkiye'nin deprem sorunu ya da Japonya'nin deprem sorunu diye bir sorun ayrilmasi olmamalidir.  Cunku deprem bir dunya ve uygarlik sorunudur.  Deprem politikalari konusunda altyapi olusturacak dusuncelerden bazilari yukarda siralanmistir.  Daha eklenecek olan maddelerde olabilir.  Deprem politikalarinin amaci,  iyi yetismis Deprem Bilimcilerin sayisini arttirmak,  Yuksek Kaliteli Deprem verilerini yerel olcekte izlenebilir ve ulasilabilir hale getirmek, ve ulkemizde deprem konusunda kent bazinda konusacak  kentli deprem bilimcileri cogaltmak olmalidir.

Depremlerin olma nedeni yerkuremiz uzerinde ki levhalarin belli bir hizla hareket etmeleridir.  Levha hizlari gunumuzde GPS ile ayrintili incelenebilmekte, GPS istasyon sayisina bagli olarak hassas degerler vermektedir.  GPS ile tahmin edilen levha hizlari ile diger bilinen klasik jeolojik yontemler ile hesap edilen levha hizlarinin benzer oldugunu anlasilmasi ile, GPS teknolojisi kisa surede hesap edilen levha hizlarinin uzun donemli levha hareket hizlarini temsil edebilecegi anlasilmistir (Oncel ve Wilson, 2004).

 Bugune kadar depremlerin aktif faylarla iliskili oldugu, yalniz dunya ile sinirli bir yer hareketi degil, ayni zamanda ayda'da depremlerin oldugu bilinen bir gercektir.  Bu nedenle  fay arastirmalari ve davranislari "bugun icin deprem uretebilir olup olmadiklarini"  anlamak onemlidir.  Fay arastirmalari konusunda hem Japonya hemde Amerika'da oldukca detayli calismalar yapilmistir.  Japon Yerbilimleri Servisine bagli olarak calisan Aktif Fay Arastirma Merkezinin online olarak actigi Fay Davranislari Verisi  cok onemli bir calismadir.  Ulkemizde malesef bu olcekte ve aciklikta bir fay veri seti hazirlanabilmis degildir.

  Depremlerin olus nedeni, faylarin hareketi ile birikmis olan gerilimdir.  Bu gerilimlerin birikmesi faylarin hareket turune baglidir.  Mesela faylardaki gerilme acilma yada kapanma seklinde olabilir.  Yukarida verilen sekilde mavi alanlar, kapanma seklinde bir hareketi gosterir.  Kirmizi olan renklerde acilma seklinde bir hareketin yada gerilme birikiminin oldugunu belgeler.  Ulkemizin bati kisminda yapilmis daha fazla istasyonlu GPS gerilme olcumleri ile onerilen faylar yukarda ki sekilde verildigi gibi iliskilendirildiginde, faylarin davranis bicimleri yada gerilme yapilari ortaya cikar.  Bu acidan yukarda verilen gerilme haritasi, gerilme bicimini ve depremlerle iliskilerinin incelenmesi icin cok onemli bir veridir.

 2004 ve 2006 yillari arasinda basilmis iki yayin ile depremlerin olus buyuklukleri, yigilma hizlari ile GPS'den olculmus gerilme hizlari incelenmistir (Oncel ve Wilson,2004 - 2006).  Yapilan calisma deprem buyuklukleri ve gerilme hizlari arasinda ki iliskiyi inceleyen orjinal calismalardir.  Bu calismalarin detaylarina girmek bu yazinin amaci degildir.  Cunku, deprem buyukluklerini yada tehlikesini, deprem buyukluk ve gerilme hizlari arasinda ki iliskiden anlayabilirmiyiz?  Bu yazinin amaci, kisaca depremin buyuklugu ve bu buyukluklerin degisimine neden olan gerilme yapisi arasinda ki ileri surulen bir iliskiyi ozetlemektir.

Marmara denizinde ki gerilme ve deprem buyuklukleri arasinda istatistiksel olarak belli bir iliski oldugu bulunmustur (Oncel ve Wilson, 2006).  Deprem haritalarina baktigimizda depremlerin fazla yigildigi ve az yigildigi alanlari goruruz.  Bunlari gozle gormek ve belli bir bolge icinde ayirt etmek gozle mumkun olabilir. 

Fakat bu tur bir gozlem fiziksel bir boyut saglamadigi icin bilimsel calismalarda kullanilamaz.  Bu nedenle Marmara bolgesi yigilma, magnitud ve fay geometrilerine bagli olarak 15 bolgeye ayrilmis.  Her bir bolge icin, depremlerin ortalama buyuklugu, ortalama yigilmalari ve ortalama gerilme buyuklukleri hesaplanmistir.  Neticede istatistiksel olarak fiziksel boyutlar arasinda iliski incelenmis ve onemli olan iliskiler ise bilimsel olarak ortaya konmustur.

 Belirlenen iliskilerden biride deprem buyuklukleri ile gerilme arasinda pozitif  ki iliski oldugudur.  Mavi alanlarla (compressional strain) gosterilen alanlarda buyuk depremler olmaktadir.  Cunku kapanmaya bagli gerilim "compressional stress" buyuk magnitudlu depremlerle aciga cikmaktadir.  Bunun tersi olarakda, acilmaya bagli gerilim "tensional stress" ise daha kucuk depremlere neden olmaktadir.  Sonuc olarak, mavi renkli alanlar deprem tehlikesi ve riske neden olabilecek, goreli daha buyuk depremleri tetikleyecek bir gerilim yapisina sahiptir.

haber7

Bu haber 659 defa okundu.