Hangi sektör ekonomiyi felç eder?

1 Aralık 2008 11:35 tsi
Türkiye'de hangi sektör üretim düşüşü yaşarsa, ekonomi felç olma tehlikesi yaşar? Hasan Ersel'in analizi...

Hasan Ersel / Referans

Ekonomiyi krize sokmadan, yani bazı sektörlerde ya da ekonominin tümünde üretim tümüyle durmadan, önlem alınması gereken başlıca sektör hangisi? Başka bir deyişle hangi sektördeki üretim düşüşünün ekonomiyi felç edeceği nasıl saptanabilir? Türkiye açısından bankacılık gibi görünüyor.

Yaklaşık 20 yıl önceydi. İktisadi büyüme sorunuyla uğraşıyordum. Gözüme bir ekonominin en uygun nasıl daralabileceği sorununu ele alan bir çalışma takıldı. Büyüme kavramına o kadar alışmıştık ki, "daralma" diye bir sorunun varlığının, hele daralmanın en uygun nasıl olabileceğinin araştırmaya değer bir konu olabileceği, doğrusu, aklımın ucundan bile geçmemişti. Ancak yine de bir şeyler okudum. Konu ana çizgileriyle şuydu: Çok sektörlü bir ekonomi düşünelim. Bu ekonomi dışsal bir şokla karşılaşsın ve üretim düzeyini düşürmek zorunda kalsın. Bunu ekonomiyi krize sokmadan, yani bazı sektörlerde ya da ekonominin tümünde üretim tümüyle durmadan gerçekleştirebilmek açısından en önem taşıyan hangi sektördür? Başka bir deyişle hangi sektördeki üretim düşüşünün ekonomiyi felç edeceği nasıl saptanabilir?

Okuduğum bir kaynakta verilen bir örnek beni daha önce dinleme fırsatını bulduğum ilginç bir iktisatçının anlattıklarına götürdü. Şili'nin demokratik olarak seçilmiş başkanı Salvatore Allende'nin, Augusto Pinochet ve yandaşları tarafından yapılan bir darbeyle devrilip katledilmesinin hemen sonrasındaydı. Allende'nin iktisat danışmanı olan bir Amerikalı Marksist iktisatçının konferansına gitmiştim. Adı Edward Boorstein idi. Kendisini "yarı profesyonel devrimci" olarak nitelendiren Boorstein önce Küba'da Fidel Castro ve yanlış anımsamıyorsam, Che Guevera'ya iktisadi konularda danışmanlık yapmış, Allende'nin iktidara gelmesinden sonra ise Şili'ye geçmişti.
    
CIA'nın ekonomi operasyonu

Pinochet'nin kanlı darbesi sırasında görevli olarak ABD'de olduğu için hayatta kalabilmişti. Konferansında CIA'nın, Allende'yi devirmek için iktisadi sıkıntıyı krize nasıl dönüştürdüğünü anlatmıştı. Özetle söylediği şuydu: Bilindiği üzere Şili kuzeyden güneye uzanan dağlar etrafına serpilmiş bir ülke. Taşımacılık çok büyük ölçüde kara yoluyla yapılıyor. Kamyonların da büyük bir kısmı Ford fabrikası yapımı. Birdenbire Ford kamyonlarının yedek parçalarında sıkıntı ortaya çıkıyor. Sorunu çözebilmek için hükümet Boorstein'i ABD'ye göndermiş. O da Ford fabrikasına gitmiş. Dış satışlarla ilgili yönetici ise arkadaşıymış. Biraz konuştuktan sonra olayın iktisadi olmadığını anlayan Boorstein arkadaşına, "Bak ben ne düşündüğümü söyleyeyim, sen yanılıp yanılmadığımı söyle" demiş. Sonra eklemiş: "ABD yönetiminden ‘Şili'nin yedek parça isteklerini savsaklayın' talimatı geldi değil mi?" Arkadaşı "evet" anlamında başını sallamış. Şili'de karayolu taşımacılığı durunca, peşinden diğer kesimler iş yapamaz hale geldi. Ekonomideki duraklama krize dönüştü, Pinochet darbesine toplumun direnmemesinin yolu açıldı. Sonrası malum, insanlık için bir utanç belgeseli. (İlgilenenler için kaynak: Edward Boorstein: Allende's Chile-An Inside View, New York, International Publishers, 1977 , özellikle Bölüm 13)
    Okuduğum çalışmada da "kritik sektör" bu olaya gönderme yapılarak tanımlanıyordu. Teknik tanımı ise "üretim düzeyindeki azalmanın doğrudan ya da dolaylı olarak ekonominin bir başka sektöründe (ya da sektörlerinde) üretimin durmasına yol açabilecek sektör" biçimindeydi.
    
Kriz ve kritik sektör

Bugün karşılaştığımız soruna çözüm ararken bu yaklaşımdan yararlanabileceğimizi düşünüyorum. Eğer ekonomide böyle bir kritik sektör varsa, burada üretimin fazla düşmemesi sağlanarak, iktisadi çöküş engellenebilir. Biraz açayım: Öngörüler ekonomimizin duraklayacağı yönünde. Kötümserlik derecesine göre bu büyüme hızının düşmesinden daralmaya kadar değişiyor. Aslında bu ayrım göründüğü kadar önemli değil. Çünkü, Türkiye'de yavaşlama da işsizlik artışına yol açıyor. İzlediğimiz gelişme stratejisinin işsizlik oranını düşürebilmesi için ekonominin epeyce hızlı büyümesi gerekiyor. Toplumsal açıdan bakıldığında ise kriz; işsizlikteki patlamadır, borsa endeksinin bilmem kaç puan düşmesi değil.

O halde iktisat politikasının hedefi; ekonominin büyüme hızındaki düşmenin olabildiğince az olmasını sağlamaktır. Bunun için de yapılması gereken, üretimindeki duraklamayla ekonominin diğer kesimlerinden bir ya da birkaçını felç edebilecek sektörün hangisi olduğunu belirlemektir.
     
Bankacılık sektörünün önemi

Burada sadece doğrudan etkiler değil, dolaylı olanlar da hesaba katılmalıdır. İşte böyle bakıldığında ben Türkiye'de bankacılık sektörünü bu tanıma en yakın konumda görüyorum. Bankacılık kredi kanalıyla ekonomideki tüm kesimleri etkileyecek konumda. Üstelik bu etki "kredi çoğaltanı"nın (açılan bir birim kredinin yarattığı yeni krediler) tüm etkisini sadece banka kredileri içinde değil, şirketler arası krediler biçiminde göstermesi nedeniyle bankacılık istatistiklerine yansıyandan daha da büyük. Bu sektörün önemini artıran önemli bir başka gelişme; küresel mali sistemdeki daralma nedeniyle özel kesimin yurtdışından kaynak temin etme olanağının azalması.
    

Bu haber 403 defa okundu.